Bisnag: Isang Tradisyon tuwing may Namamatay

 Napatingin kaming magkakapatid nang makarinig kami ng mga pilantik sa labas. Tumakbo kami papunta dun para malaman kung anong meron. Ang nasaksihan namin e mga tito ko at mga lalaking pinsan na sinasampal yung hita ng bawat isa. Alam naming hindi sila naglalaro lang. Malakas yung mga hampas, bumabakat, nagmamarka. Isa siguro yun sa hindi ko malilimutan. Bago sa mga mata namin ang makapanood ng mga taong nagpapaluan sa isa’t isa. 

Bago lahat ng mga nakita naming magkakapatid nung minsan kaming umuwi sa Kabugao, Apayao. Mula sa paliko-likong daan, bako-bakong kalsada, matataas na bundok, malawak na palayan, malalim na ilog, masaganang mga puno, magkaibang-magkaiba sa mausok, masikip, at magulong lugar. Bagong karanasan sa amin ang probinsya. Biglaan yung pagpunta namin dahil namatay yung kapatid ni Mama. Si Amang yung sumalubong sa amin, bakas ang pighati sa mukha niya, na iba ang pakiramdam na mas nauna pang pumanaw ang anak niya. Nasa likod niya yung tita ko, namamaga rin yung mga mata dahil sa walang tigil na pag-iyak. Hindi pa kami nakakapasok sa bahay ay tumangis na rin si Mama. Kami namang magkakapatid, nakatingin lang sa kanila. Bata pa kami noon, hindi pa namin alam ang pakiramdam nang mamatayan at hindi pa namin alam ang konsepto ng kamatayan.

Tinanong namin si Mama kung ano yun at para saan yung nakita namin. Bisnag daw ang tawag doon. Isang tradisyon tuwing may namamatay. Bilang pakikiramay at pagdadalamhati. Mga lalaki raw ang madalas gumagawa nito. Salitan daw ang dalawang lalaki sa pagpalo ng hita ng isa’t isa.

Pero hindi ko alam kung bakit nila yun ginagawa. Maganda yung paliwanag ni Mama sa amin, paraan daw ito para ilabas yung nararamdamang sakit ng mga naiwang kaibigan o kamag-anak. Kaya raw lalaki ang madalas na naggaganun ay dahil sila naman itong palaging tinatago yung luha at kahinaan. Hindi raw katulad ng mga babae na iiyak lang nang iiyak e maiibsan na ang sakit. Sa ganitong paraan daw naipapahayag ng mga lalaki yung emosyon nila, na hindi naman sila palaging matatag.

Dahil mga musmos pa kami noon, tinanong namin minsan kung pwede ba naming gawin yung Bisnag. Hindi sila pumayag. Ang sabi ng pinsan ko sa amin, hindi pinaglalaruan ang tradisyon. Ang sabi ng tita ko, ang marka ng hampas ay ang bakas ng sakit ng pagkawala ng tao: naiiwan, tumatagal, may oras ng paghilom. Hindi raw dapat gawin yun kapag walang pinaglalamayan.

Alam kong higit pa sa mga hampas at marka yung sakit ng mawalan ng mahal sa buhay. Kung pwede ko nga lang ipapalo yung hita ko noon, para hindi na ako nagtago ng lungkot, at hindi na nagpigil pa ng luha.