Ang mga Palay ang Kanilang Supling

 Tuwing gumigising kami sa umaga sa Apayao, makikita na namin si Amang na papasok sa bahay. Huhubarin ang suot niyang boots, long sleeves, at buri hat at saka susubo ng ngangà. Nagtanim siguro o tinignan ang palay.

Lahat kasi ng Amang doon, nagsasaka. Kasama nila ang kani-kanilang asawa sa kani-kanilang lupa. Pare-pareho sila ng suot. Pangproteksyon sa init ng araw at sa putik.

Kaya nilang pagsabayin ang pag-aasikaso sa kanilang mga anak o apo. Si Amang, kukuha ng kumot, itatali sa katawan, ipapasan doon yung pinsan ko para maisama niya. Lahat naman yata ng amang ginagawa yun.

Sabay nilang inaalagaan at binabantayan ang supling at ang lupa.

Kapag nagbabakasyon kami doon, nasa bukid o ilog lang kami. Namimitas lang kami ng prutas na gusto naming kainin. Tinuruan din kami ni Amang magbayó ng palay, magpakain ng baboy, baka, kambing, at kalabaw. Paborito naming gawin ay ang magpatuyo ng mais: maglalatag ng trapal sa kalsada, ibubuhos doon ang butil ng mga mais na nasa sako, saka ikakalaykay. Naranasan din namin ang biglang pagbuhos ng ulan, dali-dali naming isinako lahat ng nasa sahig pero mayroong mga butil na nabasâ na ng tubig. Tubig ang isa sa mga kinatatakutan nila Amang. Pinapanalangin nila na 'wag tumama ang bagyo tuwing panahon ng ani.

At madalas, tuwing malapit na ang ani, saka nga darating ang bagyo. Back to zero na naman. Wala nang kità, nalugi pa. Totoong mura nilang ibinebenta yung bigas at mga gulay, pambawi na lang sa binayó ng bagyo, magbabayad pa sila ng trak na magkakarga ng mga sako-sakong pananim pababa sa Tuguegarao. Tapos pagdating dito sa Maynila, doble o triple na yung presyo.

Mayroon pa palang isang delubyo, parang mga peste sa tanim, halimaw sa bukid. Mas malala sa tagtuyot at sa tag-ulan. Hindi na kami pinayagang maligo sa ilog dahil may mercury na raw dulot ng pagmimina. May petisyon din ang mamamayan doon sa pagpapatigil ng itatayong dam. Liblib na lugar ang Kabugao, nasa mataas na bundok, at sakaling unti-unting pasukin ng mga korporasyon, tiyak, hindi papayag ang mga ina na anihin at angkinin ng masasamang tao ang kanilang itinanim at matagal nang pinagtatamnam.

*Amang - tawag nila sa kanilang mama